الذریة الطاهرة (کتاب)

ألذُّریةُ الطّاهِرَة کتابی به زبان عربی اثر ابوبشر دولابی (متوفای ۳۱۰ق) مؤلف قرن چهارم قمری. این کتاب با موضوع اهل بیت و با استناد به ۲۲۹ روایت به‌شیوه حدیثی نوشته شده و علی‌رغم ذکر فضائل و مناقب اهل بیت، در بین شیعیان شهرت چندانی نداشته است.

درباره مؤلف

ابو بشر محمد بن احمد دولابی منسوب به قریه دولاب است که هم در بغداد و هم در ری چنین محلی وجود داشته است. با این حال خانواده او در بغداد زیسته‌اند و مؤلف از آنجا به شهرهای دیگر رفته است. وی به مصر و شام سفر کرده و مدتی طولانی در طلب حدیث بوده است. او را از موالی انصار دانسته و در عین حال از اصالت رازی او سخن گفته‌اند. پدر وی نیز اهل علم بوده است. دولابی را آگاه به علم حدیث و تاریخ دانسته‌اند هرچند برخی رجالیون اهل سنت او را تضعیف کرده‌اند. ظاهراً این تضعیف ناشی از اختلافات درون فرقه‌ای اهل سنت است.

محتوای کتاب

موضوعاتی که دولابی در این کتاب به آن پرداخته، عبارت است از: حضرت خدیجه، ازدواج‌های او و فرزندانش، حضرت فاطمه (س) ، ازدواج او و فرزندانش، حسنین ، مسند آنان و مناقب این خانواده. مؤلف، چینش تاریخی روایات خود را رعایت کرده و به ترتیب وقوع حوادث به آنها پرداخته است هر چند ذیل نام حسنین (ع) و بیان روایات مسند آنان، فاصله‌ای میان احادیث اهل بیت ایجاد شده است.

کتاب با معرفی نسب حضرت خدیجه(س) آغاز شده است. وی نخستین زنی است که پیامبر(ص) با او ازدواج کرده است و نسبش از سوی پدر این است: خديجة بنت خويلد بن أسد بن عبد العزى بن قصي بن كلاب بن مرّة بن كعب بن لؤي بن غالب بن فهر بن مالك بن النضر. و از سوی مادر این گونه است: خدیجه بنت فاطمة بنت زيد بن الأصم بن رواحة بن حجر بن عبد بن معيص بن عامر بن لؤي. و مادر بزرگش هالة بنت عبد مناف بن الحرث است. مطلب پایانی کتاب روایتی از عائشه از رسول خدا(ص) از جبرئیل که گفت: مشرق و مغرب زمین را زیرورو کردم مردی را با فضیلت تر از محمد نیافتم و مشرق و مغرب زمین را زیرورو کردم از بنی هاشم با فضیلت تر ندیدم.

روش تألیف

شیوه نگارش کتاب، حدیثی است. بر اساس شمارش مصحح، تعداد ۲۲۹ حدیث با سلسله اسناد در آن ذکر شده است.

عدم شهرت کتاب

با وجود قدمت و اهمیتی که این کتاب دارد و با آنکه مؤلف از اهل سنت است و علی القاعده اخبار فضائل اهل بیت که توسط او نقل شده، باید در کتب شیعیان رواج می‌داشت لیکن کتاب چندان مشهور نیست و مؤلفان بعدی نیز به‌اندازه کافی از آن نقل نکرده‌اند. محقق کتاب، یکی از عوامل عدم شهرت کتاب را اختلافات فرقه‌ای و وجود کتاب در شام دانسته است.

نسخ

• نسخه‌ای در کتابخانه حسن حسنی عبدالوهاب صمادحی در تونس.
• نسخه‌ای در کتابخانه کوپریلی در استانبول.
• نسخه‌ای در کتابخانه احمدیه در مسجد جامع زیتونه در تونس.
• نسخه‌ای در کتابخانه ملی تونس.
• نسخه‌ای در کتابخانه عمومی امام حکیم در نجف.

تحقیق و چاپ

سید محمدجواد حسینی جلالی با احیاء و تحقیق این اثر محقق کتاب در مقدمه نسبتاً مفصلی، علاوه بر معرفی کتاب و مؤلف آن، اسناد و راویان وی را آورده است. وی همچنین در پاورقی‌ها، به دیگر منابعی که احادیث این کتاب در آنها یافت می‌شود اشاره می‌کند. این کتاب در قم به همت جامعه مدرسین در سال ۱۴۱۸ق منتشر شد.

پانویس

منابع

• دولابی، محمدبن احمد، الذریة الطاهرة، تحقیق سید محمدجواد حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۸ق.
• دولابی، محمدبن احمد، الذریة الطاهرة، تحقیق سعد مبارک حسن، کویت، دارالسلفیة، ۱۴۰۷ق.
• طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای علوم اسلامی نور.